Εντυπωσιακές ταφές των αρχαϊκών χρόνων στην Φθιώτιδα. Η αρχόντισσα με το ανεστραμμένο διάδημα

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

Εντυπωσιακές ταφές των  αρχαϊκών χρόνων στην Φθιώτιδα. Η αρχόντισσα με το ανεστραμμένο διάδημα.

Αξιόλογα ευρήματα προέκυψαν κατά τη διάρκεια σωστικής ανασκαφικής έρευνας της Εφορείας Αρχαιοτήτων Φθιώτιδας και Ευρυτανίας στις ανατολικές παρυφές της λίμνης Κωπαΐδας κοντά στα σύνορα με τη Βοιωτία και σε απόσταση 6χλμ. βορείως της αρχαίας Ακραιφίας. Οι ανασκαφές πραγματοποιούνται από την αρχαιολόγο της ΕΦΑΦΕΥ, κα Μαρία Παπαγεωργίου και την ομάδα που αποτελείται από τις αρχαιολόγους κα Νίκη Μητροπούλου, κα Ελισάβετ Βεργεράκη και κα Έλενα Τζημούλια, υπό τη διεύθυνση της Προϊσταμένης της Εφορείας, κας Ευθυμίας Καράντζαλη και της Αν. Προϊσταμένης του Τμήματος Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, κας Αριστέας Παπασταθοπούλου.Η προκαταρκτική εξέταση των οδοντικών καταλοίπων έγινε από τους φοιτητές της Οδοντιατρικής Σχολής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, κα Γεωργία Χριστοδουλίδη και κ. Μάριο Φράγκο. Η συντήρηση των ευρημάτων πραγματοποιείται από τον συντηρητή, κ. Βλάση Τσίκουλο.

Εντοπίσθηκε αρχαίο νεκροταφείο αρχαϊκών και κλασικών χρόνων καθώς επίσης και εκτεταμένα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα οχυρωμένου οικισμού, τα λείψανα του οποίου είναι υπέργεια και εκτείνονται ανατολικά και νοτιοανατολικά του νεκροταφείου.

Το νεκροταφείο της αρχαϊκής περιόδου αναπτύσσεται κατά συστάδες και αποτελείται κατά κύριο λόγο από λακκοειδείς τάφους και ταφικές πυρές με κατεύθυνση Α-Δ, ενώ κατά τη διάρκεια των κλασικών χρόνων οι λακκοειδείς τάφοι συνυπάρχουν με τους κεραμοσκεπείς. Η αρχαιολογική έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη, ωστόσο από τους ενενήντα έναν (91) τάφους, που μέχρι σήμερα έχουν ερευνηθεί και από το είδος, την ποσότητα και την ποιότητα των κτερισμάτων μπορούν να εξαχθούν τα πρώτα συμπεράσματα για τα ταφικά έθιμα, το φύλο, την κοινωνική θέση των νεκρών και την κοινωνικοπολιτική κατάσταση της περιοχής.

«Η αρχόντισσα με το ανεστραμμένο διάδημα»

Ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι η «Ταφή της αρχόντισσας με το ανεστραμμένο διάδημα», που χρονολογείται στο β΄ μισό του 7ου αι. π. Χ. και αποτελεί μέρος μιας συστάδας τριών λακκοειδών τάφων με καλυπτήριες πλάκες (Εικ. 1). Η ταφή της αρχόντισσας σύμφωνα με την προκαταρκτική εξέταση των οδοντικών καταλοίπων, ανήκει σε ενήλικη γυναίκα 20-30 ετών, η οποία είχε ενταφιασθεί εκτάδην με κατεύθυνση Α-Δ και το κεφάλι στα ανατολικά.

Στην κεφαλή της είχε τοποθετηθεί τελετουργικά, ως σύμβολο της υπεροχής και του αξιώματός της, εντυπωσιακό χάλκινο ταινιωτό διάδημα με επίστεψη μεγάλου ρόδακα, «εν είδει ήλιου» στο κέντρο του μετώπου (Εικ. 2). Το περίτεχνο διάδημα είναι κατασκευασμένο με την έκκρουστη τεχνική και η πλατιά ταινία του φέρει περιμετρικά τρέχουσα διακόσμηση αντωπών ζευγών εραλδικών λεόντων, αρσενικού και θηλυκού γένους, ζώων που κατεξοχήν συμβολίζουν τη βασιλική δύναμη και εξουσία. Στην κύρια ορθή όψη του, το άνω τμήμα των λεόντων κοσμεί τρέχον κόσμημα διπλού πλοχμού (Εικ. 2α). Ωστόσο το διάδημα βάσει ενός άγνωστου τελετουργικού, που γεννά ερωτήματα, είχε τοποθετηθεί στην κεφαλή της νεκρής ανεστραμμένο με τους λέοντες σε ύπτια θέση και το κόσμημα πλοχμού στο κάτω άκρο του (Εικ. 3.). Στη σύγχρονη εποχή το στέμμα του βασιλιά φορεμένο ανεστραμμένο, συμβολίζει την παραίτηση ή την πτώση του μονάρχη, εθελοντικά ή αναγκαστικά και σε κάθε περίπτωση σηματοδοτεί την απώλεια της εξουσίας και του αξιώματός του. Στην παρούσα φάση δεν είναι δυνατόν να αποσαφηνισθούν και να αναλυθούν οι ακριβείς συνθήκες και τα αίτια της τοποθέτησης του αναστραμμένου διαδήματος, ωστόσο η τελετουργική αυτή πρακτική, κάθε άλλο παρά τυχαία μπορεί να θεωρηθεί. Η ταφή της αρχόντισσας εντάσσεται χρονολογικά στο μεταβατικό κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο των μέσων του 7ου αι. π. Χ., περίοδο κατά την οποία είχε κλονισθεί το πολίτευμα της πατροπαράδοτης κληρονομικής βασιλείας. Η άνοδος των αρίστων ευγενών σταδιακά οδήγησε κατά την επόμενη περίοδο στην επικράτηση της ολιγαρχίας και του αριστοκρατικού πολιτεύματος. Η περαιτέρω μελέτη του υλικού ενδέχεται να δώσει απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα.

Το αξίωμα, η κοινωνική διαφοροποίηση, το κύρος και ο πλούτος της εν λόγω ταφής αποδεικνύεται από τα πολυάριθμα χάλκινα κοσμήματα, που είχαν τοποθετηθεί στο σώμα της, με κυρίαρχο στοιχείο τις δυο υπερμεγέθεις πόρπες βοιωτικού τύπου, με αμφίπλευρη, εγχάρακτη γεωμετρική διακόσμηση αλόγων (Εικ. 4). Αξιοσημείωτο είναι το πλήθος από πόρπες διαφόρων τύπων, στις βελόνες των οποίων είχαν προσαρτηθεί σπειροειδείς δακτύλιοι. Επιπλέον στο στέρνο βρέθηκε περιδέραιο με μεγάλο χάλκινο αγγειόσχημο περίαπτο, πλαισιωμένο από σπειροειδείς σωληνίσκους, οστέινες και ελεφαντοστέινες χάνδρες και ψήφους από ήλεκτρον (κεχριμπάρι) (Εικ. 5). Περίτμητοι ελασμάτινοι ρόδακες εντοπίσθηκαν περιμετρικά του κρανίου και στο στήθος, ενώ τα αυτιά κοσμούσαν χάλκινα ενώτια με περιελισσόμενες σπείρες. Στα άνω άκρα φορούσε βραχιόλια διαφορετικών τύπων, κατασκευασμένα με τη χυτή και έκκρουστη τεχνική και περιβραχιόνια. Στις φάλαγγες όλων των δακτύλων βρέθηκαν σπειροειδή δακτυλίδια, ενώ ένας μεγάλος αριθμός ομοίων δαχτυλιδιών είχε τοποθετηθεί στο σώμα της. Σε αντίθεση με άλλες ταφές της ίδιας εποχής, που περιείχαν αρκετά πήλινα αγγεία, η ταφή της αρχόντισσας είχε κτερισθεί μόνον με τα απαραίτητα για την προετοιμασία του σώματος για την ταφή, τρείς σφαιρικούς αρύβαλλους και μια μικρή πρόχου.

Στην ίδια συστάδα τάφων, ανατολικά του τάφου της αρχόντισσας, σε όμοιο λακκοειδή τάφο είχε ενταφιασθεί ανήλικο κορίτσι ηλικίας περίπου 4 ετών, σύμφωνα με την προκαταρκτική εξέταση των οδοντικών καταλοίπων. Το κεφάλι στεφανωνόταν από εντυπωσιακό χάλκινο διάδημα με γραμμική διακόσμηση (Εικ. 6), στο οποίο ανά τακτά διαστήματα προσηλώνονται περίτμητοι ρόδακες. Η ταφή του ανήλικου κοριτσιού, που εντάσσεται χρονολογικά στην ίδια περίοδο των πρώιμων αρχαϊκών χρόνων, ήταν πλούσια κτερισμένη με παρόμοια κοσμήματα με αυτά της ενήλικης γυναίκας, περίαπτο όμοιου τύπου με σπειροειδείς σωληνίσκους, δαχτυλίδια και ψέλλια (βραχιόλια).

Επιπλέον, σανιδόμορφα πτηνόμορφα ειδώλια βοιωτικού τύπου είχαν τοποθετηθεί κατά μήκος της ταφής, ενώ ασβεστιτικά κατάλοιπα φλοιού οργανικού υλικού, που βρέθηκαν σε συγκέντρωση στον άνω κορμό του νηπίου, παραπέμπουν ενδεχομένως στην τοποθέτηση αυγού κατά τη διάρκεια της τελετουργίας της ταφής.

Η πιθανότητα ύπαρξης συγγενικού δεσμού της αρχόντισσας με το κορίτσι δεν μπορεί να αποκλεισθεί, λόγω της εγγύτητας των τάφων και της απόθεσης παρομοίων κοσμημάτων και διαδημάτων, είναι ωστόσο ένα ενδεχόμενο, το οποίο μόνο η μελέτη του οστεολογικού υλικού μπορεί να αποδείξει στο μέλλον.

Αξιόλογα ευρήματα έχουν αποδώσει και άλλοι τάφοι του ιδίου νεκροταφείου. Ενδεικτικά αναφέρεται μια γυναικεία ταφή του β΄ τέταρτου του 6ου αι. π. Χ., που ήταν κτερισμένη με ιδιαίτερης καλλιτεχνικής αξίας  προϊόντα γνωστών κεραμικών εργαστηρίων της εποχής. Εξαιρετικά παραδείγματα αποτελούν μια κύλικα «Τύπου Σιάννων» με παράσταση αντιθετικών πετεινών σε μετάλλιο στο εσωτερικό του πυθμένα (Εικ. 7), καθώς επίσης μια τριφυλλόσχημη οινοχόη με πολύχρωμη διακόσμηση σειρήνας πλαισιωμένης από σφίγγες, που επιστέφεται στο λαιμό του αγγείου από παράσταση του θεού Ερμή «ψυχοπομπού» (Εικ. 8). Πολυάριθμα και αξιόλογα είναι και τα κτερίσματα των τάφων της ύστερης αρχαϊκής και κλασικής περιόδου του νεκροταφείου, ιδίως οι χάλκινες ομφαλωτές φιάλες, τα μελανόμορφα και μελανόγραφα αγγεία, τα οποία μπορούν να συνδεθούν με το Κεραμεικό Εργαστήριο της Ακραιφίας.

Τα αξιόλογα ευρήματα του νεκροταφείου αποτελούν τεκμήρια του υψηλού βιοτικού επιπέδου, της οικονομικής ευχέρειας και της κοινωνικής θέσης των γαιοκτημόνων κατοίκων του παρόχθιου οικισμού, που αναπτύσσεται σε ύψωμα στην ανατολική πλευρά της λίμνης Κηφισίδας (Κωπαΐδας). Τμήματα της αποξηραμένης λίμνης καλλιεργούνταν ήδη από τους Προϊστορικούς χρόνους χάρη σε ένα σύστημα από καταβόθρες (δολίνες) και αποστραγγιστικές τάφρους. Τα ακριβή όρια και η έκταση του οικισμού δεν έχουν προς το παρόν αποσαφηνισθεί, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις τα αρχιτεκτονικά λείψανα είναι ορατά, υπέργεια και εκτείνονται στο ύψωμα ανατολικά του νεκροταφείου, έχοντας τον έλεγχο και την εποπτεία της περιοχής (Εικ. 9). Σε παλαιότερους χάρτες η θέση αναφέρεται ως «Σπίτια-Καταβόθρα», λόγω των ορατών κτιριακών λειψάνων που εκτείνονται ως την περιοχή του Αγ. Ιωάννη της κτηματικής περιφέρειας Μαρτίνου. Κατά τα παρελθόντα έτη η Διευθύντρια της Διεύθυνσης Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και Μουσείων του Υπουργείου Πολιτισμού κα Έλενα Κουντούρη διεξήγαγε ανασκαφική έρευνα στο λόφο του Αγ. Ιωάννη, φέρνοντας στο φως τα λείψανα οχυρωμένου οικισμού και νεκροταφείου της Μέσης και Ύστερης Εποχής του Χαλκού. Λόγω της εγγύτητας του προϊστορικού οικισμού με αυτόν των ιστορικών χρόνων, θεωρείται αρκετά πιθανό να πρόκειται για τον ίδιο οικισμό, που επεκτάθηκε κατά τους ιστορικούς χρόνους δυτικότερα, καλύπτοντας ολόκληρη την έκταση του λόφου.

Ενδεικτικές δοκιμαστικές τομές που πραγματοποιήθηκαν στις θεμελιώσεις επιλεγμένων κτιρίων του οικισμού χρονολογούν την ίδρυσή τους στους αρχαϊκούς χρόνους (β΄ μισό του 7ου και στον 6ο αι. π. Χ.). Οι μεγάλες διαστάσεις ορισμένων κτιρίων, η ανεύρεση τμήματος γυναικείου ειδωλίου «Δαιδαλικής τέχνης» και ενσφράγιστων αρχαϊκών στρωτήρων κεραμίδων λακωνικού τύπου, με σφραγίσματα γνωστού εργαστηρίου των Θεσπιών παραπέμπουν σε δημόσια κτίρια.

Παρά το γεγονός ότι η περιοχή σήμερα ανήκει διοικητικά εντός των ορίων του Νομού Φθιώτιδας είναι βέβαιο ότι κατά την αρχαιότητα η πολίχνη, το όνομα της οποίας προς το παρόν παραμένει άγνωστο, ανήκε στη βοιωτική επικράτεια σε απόσταση 6χλμ. βορείως της Ακραιφίας και του Ιερού του Απόλλωνος Πτώου.

Η σωστική αρχαιολογική έρευνα ξεκίνησε με αφορμή την κατασκευή φωτοβολταϊκού πάρκου της εταιρείας METKAATE, θυγατρικής της MetlenEnergy & Metals και χρηματοδοτείται σχεδόν εξολοκλήρου από τον Όμιλο Μυτιληναίου σε αγαστή συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Φθιώτιδας & Ευρυτανίας, αποδεικνύοντας ότι τα έργα βιώσιμης ανάπτυξης και ο πολιτισμός μπορούν να συνυπάρξουν και να συμπορευτούν.

 

Δείτε εδώ φωτογραφίες από την ανασκαφή και τα ευρήματα